«Ал»  сёзю

«Ал» сёзюнинъ асыл манасы – «ал-эхвал», «эвал»дыр. Атта халкъ йырларымызнынъ биринде де – «Алынъны, эхвалынъны, джаным, сормая кельдим» деген сёзлер де бар. Яни лаф бир де бир адамнынъ алы, сагълыгъы ве аманлыгъы акъкъында кете. Бундан гъайры, «ал» сёзюнинъ негизинде бизим зенгин я да фукъаре олгъанымызны анълаткъан мана да ята. Меселя, биз «зенгин ве орта аллы адамлар» деп айтамыз. Айны вакъытта «ал» келимеси даа бир мананы анълата: «Мен худжур бир алгъа огърадым» — дейлер. Яни буны айткъан инсан ичюн белли манада худжур бир вакъиалар олып кечкен.

«Ал» сёзюнинъ даа бир манасы – къою къырмызыдыр. Русларнынъ «алый» сёзю де, иште, бизим «ал»дан алынгъан. Халкъ тюркюлеримизнинъ биринде «Ал янакъта чифте бенълер сенде вар», деп йырланыла.

Биз озь дерслеримизде тек янъы сёзлерни дегиль де, сизлерге таныш ве куньделик яшайышымызда къулланылгъан базы келимелерни догъру айтмагъа ярдым этмеге тырышамыз.  Бойледже, мына, дикъкъатынъызгъа кучюк бир субет такъдим этиле.

• Селям алейкум, Решат бей!
• Алейкум селям, Эсма ханым! Насылсынъ?
• Эйим. Сагъ ол.  Бу сенинъ баланъмы?
• Эбет, охшаймы?
• Охшай?.. Ким кимни охшай? Баланъ санъа ошай, деп айтам.
• Анъладым. Балам манъа охшагъаныны айтасынъ..

Эльбет де,  бу ерде лаф «ошай» ве «охшай» сёзлери акъкъында кете. Меселе шунда ки, «ошай» сёзюни эпинъиз билесинъиз – о, бир кимсеге (бир шейге) ошамакъ, бенъземек манасында къулланыла. Лякин базы адамларымыз бойле маналы сёзни «ласкать» манасында ишлетилип кельген «охшай» келимесинен къарыштыралар. Меселя: «Севиле къызчыгъыны буюк севгинен охшады». Бу джумледе сёз не акъкъында кеткени бирден анълашыла. Эльбет, ана озь баласыны севип, сыйпагъаны-опькени акъкъында.

Шимди сизни даа бир меракълы ибаренен таныш этермиз. Алушта районындаки Кучук-Ламбат (Кипарисное) коюнде догъгъан Яя къызы Садие къартанадан озюмизге хош кельген бир къач сёзни эшиттик. Малюм ки, ялыбойлыларнынъ айры сёзлери кимерде гъает меракълы, атта ошлу корюне, оларны бир кереден анъламакъ да кучь ола. Дейик, орта ёлакъ шивесинде лаф эткенлер «котенок»ны «мышыкъ баласы» дейлер. Садие къартананынъ тариф эткени кибие исе оларда бу мананы анълатмакъ ичюн «катоплу» сёзюни къуллана экенлер.  Бундан да гъайры, биз «бийни» коремиз, олар – «джагарна»ны. Бунъа коре, оданынъ кошесиндеки «паутина» яни «орюмчекни» дегиль де, «джагарна безини» силип алалар. Биз «Инсаннынъ бетинде буртюк пейда олды» десек, кучук-ламбатлылар «Адамын юзюсе афрузмен чыхмыш» деп айталар. Меракълы, ойле дегильми?  Иште, о да бизим тувгъан тилимиз. Шивелер исе не къадар чокъ олса, тилимиз о къадар зенгин ве дюльбер олур.

 4,028 Просмотров,  8 views today